Większy udział w Komitetach Monitorujących Fundusz Sprawiedliwej Transformacji i utworzenie grup roboczych ds. sprawiedliwej transformacji – o to właśnie apelują organizacje społeczne i samorządy. Stawką jest efektywne wykorzystanie wsparcia unijnego na działania adekwatne do wyzwań stojących przed regionami węglowymi.
Polska Zielona Sieć wraz z trzydziestoma samorządami i organizacjami społecznymi wystosowała w tej sprawie apel do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, Grzegorza Pudy. Samorządowcy i aktywiści społeczni chcą utworzenie dodatkowych miejsc w Komitetach Monitorujących (KM) oraz powołania grup roboczych ds. sprawiedliwej transformacji. Jest to ważne, gdyż komponent dotyczący Funduszu Sprawiedliwej Transformacji jest częścią programów regionalnych wykorzystujących fundusze unijne, które są zarządzane przez poszczególne województwa i w związku z tym w KM muszą znaleźć się ludzie oraz instytucje, które na działaniach na rzecz sprawiedliwej transformacji zjadły zęby i nie będzie to dla nich całkowicie nowy, nieznany obszar. Dla sukcesu sprawiedliwej transformacji kluczowy jest czas i efektywność wykorzystania środków. Jeżeli w Komitetach zasiądą osoby bez doświadczenia i niezbędnej wiedzy, to grozi nam zmarnotrawienie unijnych pieniędzy na działania zastępcze i nieefektywne.
Komitet Monitorujący działa jako niezależny organ, pełniący funkcje doradczo-opiniodawcze, powołany przez Instytucję Zarządzającą programem regionalnym funduszy europejskich. W jego skład wchodzą przedstawiciele strony rządowej, samorządowej oraz organizacji spoza administracji (w tym świata nauki, partnerzy społeczni i gospodarczy oraz organizacji pozarządowych). KM m.in. dokonuje przeglądu wdrażania programu w kontekście realizacji celów pośrednich i końcowych. Ponadto analizuje wszelkie kwestie mające wpływ na realizację programu. Realizując zadania, komitet monitorujący zatwierdza również metodykę i kryteria wyboru projektów oraz roczne i końcowe sprawozdania z wdrażania programu regionalnego. Komitet Monitorujący może również powoływać grupy robocze. Grupy mogą być dedykowane wybranym kwestiom z zakresu realizacji programu (np. sprawiedliwej transformacji regionów węglowych) lub być wyznaczone do monitorowania działań o charakterze horyzontalnym.
Oprócz utworzenia w KM dodatkowych miejsc dla pozarządowych ekspertów w dziedzinie sprawiedliwej transformacji, obligatoryjne powinno być również utworzenie grup roboczych ds. tego samego zadania w ramach Komitetów Monitorujących, w regionach objętych Funduszem Sprawiedliwej Transformacji.
Aby efektywnie wykorzystać wsparcie z funduszu, polskie regiony węglowe muszą napisać dobre, ambitne projekty, które odpowiedzą na wyzwania przed nimi stojące. Projekty te muszą brać pod uwagę specyfikę regionów oraz tworzyć nowe możliwości przed osobami odchodzącymi z pracy w sektorze górniczym lub okołogórniczym. Grupy robocze ds. sprawiedliwej transformacji powinny sprawować rolę opiniodawczą i doradczą, a ich skład powinny tworzyć instytucje i osoby, które przez dwa ostatnie lata pracowały nad zapisami Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji. Dzięki doświadczeniu osób i instytucji, które dotychczas pracowały nad Terytorialnymi Planami Sprawiedliwej Transformacji, Komitet Monitorujący będzie w stanie zapewnić kryteria wyboru projektów, które przysłużą się regionom węglowym w tworzeniu nowej, alternatywnej gospodarki, przyjaznej dla lokalnej społeczności i środowiska naturalnego.
Górny Śląsk, Wielkopolska Wschodnia, subregion wałbrzyski, Małopolska Zachodnia oraz region bełchatowski, które skorzystają z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, stoją przed olbrzymim wyzwaniem zmiany struktury swojej gospodarki na nisko- i zeroemisyjną w ciągu najbliższych kilkunastu lat, a do 2030 roku muszą znacząco zredukować wydobycie węgla oraz emisje gazów cieplarnianych.
Sprawiedliwa transformacja regionów węglowych to wyzwanie bez precedensu, które potrzebuje szczególnej uwagi i kompetencji. Dlatego niezwykle ważne jest szczegółowe i eksperckie podejście do tego procesu, odpowiednia reprezentacja w Komitetach Monitorujących oraz powołanie grup roboczych ds. sprawiedliwej transformacji, co zaowocuje projektami odpowiadającymi na lokalne wyzwania.
Apel można pobrać tutaj
Alina Pogoda, Polska Zielona Sieć