Polska Zielona przekazała Ministerstwu Funduszy i Polityki Regionalnej uwagi dotyczące planowania wydatków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Apelujemy, by plany były tworzone na podstawie szczegółowej analizy sytuacji poszczególnych regionów. Przypominamy również o wciąż niezrealizowanych, niezbędnych działaniach po stronie rządu, takich jak przyjęcie strategii transformacji energetycznej kraju i zobowiązania do osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz określenie harmonogramu odchodzenia od węgla.
W złożonych uwagach wskazujemy na problem, jakim jest chaos w pracach nad programowaniem wydatków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. W myśl rozporządzenia ustanawiającego FST warunkiem uzyskania wsparcia jest przygotowanie Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji (TPST). Tymczasem w chwili, gdy niektóre regiony już od miesięcy pracują nad swoimi TPST, pojawia się pomysł stworzenia Krajowego Planu Sprawiedliwej Transformacji i przejęcia części funduszy z FST na jego realizację. Jednocześnie brak jasnej wizji, czemu miałoby to służyć i jaką wartość dodaną przynieść. Utrudnia to prace na szczeblu regionalnym i wprowadza niejasność co do tego, ile pieniędzy będzie dostępne w ramach FST.
Zwracamy także uwagę na kluczowy problem braku harmonogramu odchodzenia od węgla. Brak tej informacji oraz finalnego porozumienia między rządem a górnikami w sprawie dat zamykania kopalń utrudnia planowanie skutecznych mechanizmów wsparcia dla pracowników.
Wyrażamy również głębokie zaniepokojenie pomysłem wykorzystania części środków z FST na transformację energetyczną przedsiębiorstw i działania transformacyjne na szczeblu kraju. Świadczy on o niezrozumieniu celu i zakresu wsparcia w ramach tego funduszu. Środki na inwestycje w transformację energetyczną gospodarki dostępne są w m.in. w Funduszu Modernizacyjnym czy w Funduszu Odbudowy, natomiast wsparcie z FST jest bardzo ograniczone i musi zostać mocno skoncentrowane na regionach węglowych i na działaniach realnie przeciwdziałających wzrostowi bezrobocia w tych regionach.
Kolejnym istotnym problemem jest brak polskiej deklaracji nt. osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz brak długoterminowej strategii energetycznej kraju. Polska może stracić 50% środków przeznaczonych na sprawiedliwą transformację regionów węglowych, jeśli nie zadeklaruje celu neutralności klimatycznej do 2050 roku. Brak strategii sprawia natomiast, że a regiony, tworząc TPST, muszą działać po omacku, bez możliwości oparcia się o dokumenty krajowe takie jak długoterminowa strategia energetyczna Polski. Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu nie rozwiązuje tego problemu, ponieważ nie jest zgodny z unijnym celem neutralności klimatycznej, z którym zgodność jest wymagana od terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji.
W Polsce aktualnie trwają pracę nad Terytorialnymi Planami Sprawiedliwej Transformacji w czterech regionach węglowych: na Śląsku, w Wielkopolsce Wschodniej, w regionie wałbrzyskim i w Małopolsce. Jednocześnie w Ministerstwie Klimatu i Środowiska rozpoczęło prace nad Krajowym Plan Sprawiedliwej Transformacji, który będzie miał za zadanie określenie najważniejszych wytycznych i kierunków realizowanych w ramach sprawiedliwej transformacji na obszarach węglowych z uwzględnieniem kontekstu ogólnopolskiego. KPST przewiduje zabranie części pieniędzy polskim regionom węglowym na rzecz krajowych inwestycji. Krajowy Plan będzie opracowywany przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych.
Polska Zielona Sieć, jako jeden z członków grupy roboczej biorącej udział przy programowaniu wsparcia z FST, przesłała swoje uwagi MFiPR, koordynującemu proces wydawania funduszy.
autorka: Alina Pogoda