autorka: Alina Pogoda

Analiza Parlamentu Europejskiego: kluczem do sukcesu sprawiedliwej transformacji jest dialog, jasny plan i troska o ludzi

Nowy raport dla Parlamentu Europejskiego dotyczący Funduszu Sprawiedliwej Transformacji potwierdza, że dla powodzenia sprawiedliwej transformacji niezbędny jest udział samorządu, mieszkańców i lokalnego biznesu w zarządzaniu procesem zmian. Wsparcie z Funduszu powinno zostać przeznaczone na programy chroniące pracowników i ułatwiające im zmianę pracy, a także na rozwój usług społecznych w regionach przechodzących transformację.  Raport przypomina również, że punktem wyjścia powinna być długoterminowa strategia dekarbonizacji z jasnym harmonogramem odchodzenia od węgla.

Wewnętrzny think-tank Parlamentu Europejskiego opublikował właśnie nowe badanie, w którym analizuje warunki, jakie muszą być spełnione, by transformacje regionów górniczych przebiegały pomyślnie. Dokument ma być wskazówką dla eurodeputowanych, podczas prac parlamentarnych nad ostatecznym kształtem aktów prawnych powołujących do życia Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, a także dla osób, które będą decydować o sposobie wykorzystania pieniędzy z Funduszu. Płynące z niego wnioski są tym ważniejsze, że Komisja zaproponowała właśnie pięciokrotne zwiększenie budżetu Funduszu z 7,5 do 40 mld euro – to dużo więcej pieniędzy, które można albo dobrze wydać, albo zmarnotrawić na przedsięwzięcia, które nie stworzą nowych fundamentów długoterminowego rozwoju dla regionów górniczych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze ustalenia raportu.

Zaangażowanie lokalnych graczy w regionach węglowych

Jest potrzebne i ważne, ponieważ nikt nie zna specyfiki regionu oraz lokalnego rynku lepiej niż mieszkańcy, przedsiębiorcy czy organizacje w nim działające. Szerokie konsultacje społeczne sprawiają, że dogłębnie poznaje się problemy danego regionu, jak i lokalne pomysły na ich rozwiązanie. Brak społecznego dialogu i podjęcie kluczowych decyzji bez udziału społeczności może z kolei doprowadzić do skierowania środków z Funduszu na działania, które nie są optymalną odpowiedzią na potrzeby regionu.

W raporcie cennym przykładem włączenia osób zainteresowanych w proces sprawiedliwej transformacji jest Kanada, gdzie została powołana grupa robocza do spraw pracowników sektora węglowego.

Uczestnicy tej grupy odwiedzili 15 regionów węglowych Kanady, z których po rozmowie z górnikami i mieszkańcami przywieźli obszerne raporty z rekomendacjami, dostarczone następnie decydentom. Z rozmów z mieszkańcami regionów węglowych wynika, że:

• chcą oni wiedzieć, jak będzie wyglądała ich przyszłość,
• czy będą mieli zapewnioną alternatywną pracę lub emeryturę pomostową,
• jaki będzie ich poziom życia podczas transformacji,
• kto za to wszystko zapłaci oraz
• czy mogą zaufać temu procesowi.

W Kanadzie w każdym z regionów założono lokalne centra sprawiedliwej transformacji, w których mieszkańcy mogli uzyskać odpowiedzi na te pytania i oraz zasięgnąć informacji o dalszych krokach transformacji.

Najważniejszy cel procesu sprawiedliwej transformacji

Jest nim zapewnienie pracownikom sektorów węglowych ciągłości zatrudnienia i zapobieżenie negatywnym skutkom społecznym, psychologicznym i gospodarczym utraty pracy przez duże grupy ludzi. Dlatego środki z Funduszu powinny wspierać dobrze zaprojektowaną politykę pracy i usługi społeczne tworzące “siatkę bezpieczeństwa” dla pracowników. Ma to zapobiec bezrobociu i wykluczeniu społecznemu, co ma miejsce, gdy nagle są zamykane zakłady górnicze bez przygotowanych wcześniej programów działań osłonowych. Programy takie powinny zawierać emerytury pomostowe, świadczenia socjalne do momentu znalezienia nowej pracy i przede wszystkim dostosowane do potrzeb i możliwości pracowników programy doszkalające i przekwalifikujące. 

Jako przykład trafnej polityki pracy i wsparcia usług społecznych podano program przekwalifikowania pracowników w Szkocji, gdzie zamykane były przedsiębiorstwa naftowe i gazowe. Dla ich pracowników stworzono dostępną publicznie i stale aktualizowaną bazę danych na temat potrzebnych umiejętności na lokalnym rynku pracy. Dzięki temu pracownicy mogli świadomie zdecydować o wyborze przyszłej kariery i uzyskać dofinansowanie na szkolenie. 

Horyzontem czasowym sprawiedliwej transformacji jest 2050 rok

Do tego czasu Europa chce stać się całkowicie zeroemisyjna. Dlatego punktem wyjścia przy planowaniu tego procesu powinno być ogłoszenie harmonogramu daty wycofania się regionu ze spalania i wydobycia węgla. Wszystkie działania mające na celu płynne przejście pracowników z sektora paliw kopalnych do innych branż i rozwój nowych gałęzi gospodarki, w tym zielonej energetyki, muszą odnosić się do tego harmonogramu. Spójne z nim powinny być zresztą wszystkie działania podejmowane wobec regionów węglowych. Między innymi z tego powodu nie może mieć miejsca finansowanie procesu sprawiedliwej transformacji z unijnych pieniędzy przy równoczesnym subsydiowaniu energetyki węglowej ze strony państwa.

Nie jest zaskoczeniem, że według think-tanków, organizacji i obserwatorów zajmujących się sprawiedliwą transformacją i reorganizacją życia społecznego, tego typu procesy powinny opierać się na demokratycznej bazie szerokiego dialogu. „Nic o nas bez nas” jest niepodważalną zasadą, której należy się trzymać, gdy mówimy o procesie, który niesie ze sobą ingerencję w życie tysięcy ludzi. Podane przykłady sprawiedliwej transformacji z zagranicy pokazują, że społeczność godzi się na głębokie zmiany, gdy czuje się włączona do procesu, ma zapewnioną pomoc i opiekę oraz wie, co ją czeka. 

Pełny raport w języku angielskim dostępny jest tutaj