Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji – pora na publiczne konsultacje!

W celu skorzystania z Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji, powołanego przez Komisję Europejską, regiony węglowe i przemysłowe UE muszą przygotować oddolne strategie łagodzenia skutków społeczno-gospodarczych tzw. Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji (dalej: TPST)

Opracowywanie TPST trwa, jednak stan przygotowań dokumentów w poszczególnych regionach różni się stopniem zaawansowania. Niektóre z nich, tak jak Śląsk, Wielkopolska Wschodnia, Małopolska Zachodnia a także subregion Wałbrzyski i Zgorzelecki przekazały już swoje Plany do wglądu Ministerstwu Funduszy i Polityki Regionalnej i oczekują na uwagi. Od przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego województwa małopolskiego dowiedzieliśmy się, że po uwzględnieniu tych uwag Zarząd Województwa przyjmie kolejny projekt. 

W pozostałych regionach proces przygotowywania planu jest jednak mniej zaawansowany – w Bełchatowie zaprezentowano założenia Planu, jednak prace nad dokumentem trwają. Tajemnicą zaś owiane są postępy w przygotowywaniu TPST dla województwa lubelskiego. 

Komisja Europejska bardzo podkreśla wagę realizacji zasady Partnerstwa w budowaniu Planów co widoczne jest w tekście Rozporządzenia ustanawiającego Fundusz. Do tej pory przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego angażowali się w prace nad TPST poprzez konsultacje w grupach roboczych lub regionalnych zespołach (w niektórych z nich nadal trwają, poza województwem lubelskim). Na spotkania zapraszani byli przedstawiciele różnych środowisk – samorządowcy, przedsiębiorcy, organizacje społeczne czy związki zawodowe. Model ten umożliwił przygotowanie wstępnych wersji dokumentów – za wzorowy przykład można uznać prace grup w Wielkopolsce Wschodniej, gdzie Agencja Rozwoju Regionalnego zaangażowała w wielomiesięczne prace cały szereg lokalnych przedstawicieli. Jednak aby TPST zostały wypracowane w duchu społecznego konsensusu, muszą zostać określone terminy konsultacji publicznych, w których udział będą mogli wziąć wszyscy mieszkańcy i mieszkanki regionów.

Jak na razie chęć przeprowadzenia otwartych konsultacji zadeklarowały jedynie władze województw łódzkiego (subregion Bełchatowa), Wielkopolska Wschodnia oraz Małopolska Zachodnia (odpowiednio w kwietniu, maju lub na początku czerwca). Otwarty nabór do konsultacji prowadzi już województwo śląskie (tutaj), potrwa on do 29 kwietnia. Takie rozwiązanie powinno jednak zostać zaadoptowane we wszystkich regionach. Aby plan był dobrze skrojony na miarę potrzeb wszystkich mieszkańców węglowych regionów proces konsultacyjny musi być powszechny i uwzględniać głosy tych, których transformacja energetyczna będzie bezpośrednio dotykać. 

Konieczność przeprowadzenia odpowiedniego procesu konsultacji społecznych znajduje swoje umocowanie zarówno w prawie europejskim, jak i krajowym. Obowiązująca od 2001 roku Konwencja z Aarhus nakłada na władze publiczne obowiązek udostępniania społeczeństwu informacji dotyczących kwestii środowiskowych (Art. 4) oraz zapewnia stronie społecznej dostęp do podejmowania decyzji w sprawach związanych ze środowiskiem. Dostęp ten musi być określony za pomocą rozsądnych terminów, tak aby zapewnić skuteczność wpływu obywateli na charakter podejmowanych decyzji (Art. 6). Charakter procesu konsultacji warunkuje również Europejski kodeks postępowania w zakresie partnerstw z 2014 roku, który zobowiązuje władze publiczne do transparentnego wyboru partnerów społecznych uczestniczących w procesie konsultacji, zapewniania im pełnych informacji odnośnie podejmowanych decyzji w zakresie kwestii środowiskowych, efektywny udział stron zarówno w czasie podejmowania decyzji jak i ich implementacji, oraz wsparcie w procesie budowania wiedzy partnerów społecznych.

W przypadku przepisów krajowych istotny jest poziom administracyjny przeprowadzanych konsultacji. Z racji tego, że za proces przygotowywania TPST odpowiadają urzędy marszałkowskie (lub, jak w przypadku Wielkopolski oddelegowane przez nie instytucje), proces konsultacji społecznych określony jest odpowiednią uchwałą sejmiku wojewódzkiego na podstawie Ustawy o samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 roku (t.j. Dz.U. 2018 poz. 913). Przykładowo, w Uchwale Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 13 listopada 2018 r. w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami województwa śląskiego czytamy, że konsultacje społeczne muszą być prowadzone m.in. z zachowaniem zasad przejrzystości, efektywności (rozumianej jako optymalna korzyść dla wszystkich uczestników procesu) oraz prowadzenia konsultacji w dobrej wierze – w celu rzeczywistego uwzględnienia propozycji i opinii wpływających od mieszkańców. W przypadku procesu tak złożonego i dotykającego tak wielu grup społecznych jak sprawiedliwa transformacja, oczywistym staje się, że proces konsultacji musi mieć charakter otwarty oraz uwzględniać możliwie jak najwięcej głosów. 

O otwarty i transparentny charakter konsultacji społecznych – również w odniesieniu do programowania TPST – zabiegają organizacje społeczne. W 2019 roku szereg organizacji pozarządowych przygotował wspólnie Siedem złotych zasad dla otwartego i inkluzywnego planowania Sprawiedliwej Transformacji. Zasady te to:

1. Otwarcie zapraszaj
2. Bądź inkluzywny
3. Traktuj partnerów równorzędnie
4. Dziel się informacjami
5. Zbieraj informacje zwrotne
6. Upubliczniaj materiały
7. Zaangażuj społeczność

Aby pomóc w realizacji tych zasad, Fundacja WWF przygotowała elektroniczny formularz –  Test Planu Sprawiedliwej Transformacji – umożliwiający wszystkim zainteresowanym osobom ocenę TPST w oparciu o obiektywne kryteria wynikające z przepisów europejskich i międzynarodowych. Test ten umożliwia każdemu kto ma dostęp do dokumentu sprawdzenie, czy dany dokument odzwierciedla zasady sprawiedliwej transformacji oraz zawiera niezbędne elementy, które umożliwią mu uzyskanie środków z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Aby przetestować plan należy wejść na stronę: https://just-transitions-plan.wwf.eu/pl i odpowiedzieć na pytania dotyczących dokumentu.

Oczywiście aby plany mogły podlegać publicznym konsultacjom muszą najpierw zostać udostępnione dla wszystkich obywateli i obywatelek. Dlatego apelujemy do urzędów marszałkowskich regionów węglowych o jak najszybszą publikację dostępnych dokumentów, tak, aby mieszkańcy mieli czas zapoznać się z nimi oraz mogli ocenić ich charakter. Do tej pory jedyne dostępne w sieci dokumenty to:

Plan Sprawiedliwej Transformacji Województwa Śląskiego

Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji Wielkopolski Wschodniej

autor: Konstanty Ramotowski, WWF Polska