Finansowanie

Bywa to uznawane przez interesariuszy za słabszą stronę tego przedsięwzięcia. Niemniej jednak uczestnicy Platformy mogą korzystać z wielu oferowanych przez nią narzędzi ułatwiających pozyskiwanie funduszy UE na projekty transformacyjne w ramach istniejących mechanizmów finansowych, tj. regionalnych i ogólnokrajowych programów operacyjnych, a także z programu Horyzont 2020. Jeśli w ramach obecnego budżetu Polska ma jeszcze niewykorzystane środki, mogą one być przesuwane z innych celów na cele dotyczące transformacji regionów górniczych.

Ponadto w przyszłej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 postulowane jest stworzenie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej, z którego środki byłyby dedykowane regionom węglowym w procesie transformacji. Jednak jego przewidywana wartość (4,8 mld euro na wszystkie regiony węglowe w UE) nie wystarczy, by w pełni pokryć potrzeby inwestycyjne związane z transformacją.

Dlatego bardzo ważne jest zapewnienie środków na transformację również z innych źródeł, w tym z funduszy strukturalnych tj:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
• Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Społeczny,
• Fundusz Modernizacyjny (zasilany przychodami ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2, w ramach którego finansowanie sprawiedliwej transformacji jest jednym z priorytetów)

Niezależnie od tego, czy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej powstanie czy nie, to właśnie fundusze wymienione powyżej będą największym źródłem pieniędzy na działania transformacyjne, w tym na projekty planowane, konsultowane i wspierane w ramach Platformy Węglowej. Decyzje o podziale pochodzących z nich środków będą konsultowane i podejmowane w ciągu najbliższych kilku lub kilkunastu miesięcy (koniec roku 2019 oraz rok 2020). Do 20. sierpnia trwały konsultacje społeczne Założeń Umowy Partnerstwa, które wstępnie określą kierunki i priorytety wydatków z unijnych funduszy strukturalnych w przyszłej perspektywie finansowej. O priorytetach rządu w kwestii wydatkowania środków z Funduszu Modernizacyjnego (i niewystarczających konsultacjach w tej sprawie) pisze Rafał Zasuń w artykule „Rząd dzieli unijne pieniądze na transformację energetyczną”.

Polski rząd przedstawił już swoje wstępne plany wobec wspomnianych funduszy. Niestety, sprawiedliwa transformacja regionów węglowych jest w tych planach właściwie nieobecna, dlatego tak ważny jest głos interesariuszy z regionów węglowych na aktualnym i kolejnych etapach dyskusji i decyzji o rozdysponowaniu tych pieniędzy.

Z perspektywy interesów regionów górniczych bardzo istotne są wspomniane już fundusze zasilane środkami ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2. Fundusze te składają się z dwóch puli:

• darmowych uprawnień do emisji CO2 przez Polskę, wartych obecnie ok. 6 mld euro.
• Funduszu Modernizacyjnego zasilanego składkami krajów „starej UE”, z którego Polska dostanie 3,3 mld euro z ok. 7 mld euro;

Darmowe uprawnienia

mają być sprzedane przez polski rząd na aukcjach, następnie z tych pieniędzy zostanie utworzony specjalny fundusz, którego zadaniem będzie modernizacja sektora energetycznego. Funduszem będzie zarządzało Ministerstwo Energii. Należy jednak pamiętać, że wykorzystanie środków pochodzących z darmowych uprawnień będzie po 2021 r. obwarowane wieloma restrykcjami, m.in. inwestycje muszą dywersyfikować miks energetyczny. Wspieranie projektów węglowych będzie z tej puli również wyłączone.

Fundusz Modernizacyjny

zawiera podobne restrykcje: projektami priorytetowymi są te związane z rozwojem zielonej energetyki, efektywnością energetyczną, magazynowaniem energii i modernizacją sieci. Wydaje się, że rząd chce trochę inaczej ustalić priorytety. W ustaleniach Komitetu Stałego Rady Ministrów na pierwszym miejscu znalazła się energetyka jądrowa, potem modernizacja istniejących elektrowni. Dopiero na kolejnych miejscach modernizacja sieci, efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii, magazyny energii i wodór. Połowę pieniędzy z Funduszu, czyli ok. 1,6 mld euro, ma dostać energetyka. Reszta trafi  w domyśle do transportu, budownictwa czy rolnictwa.

Jednocześnie, rząd zdecydował o przeznaczeniu 1 mld zł ze środków ETS na program „Mój Prąd”. Warto zaznaczyć, że jest to skromna kwota w stosunku do dostępnej puli środków z handlu emisjami (EU ETS) oraz nie wystarczy, by zaspokoić potrzeby na jakie program ma odpowiadać.

Czytaj więcej: „Rząd dzieli unijne pieniądze na transformację energetyczną”

Podsumowując, pieniądze z uprawnień do emisji CO2 rząd chce przeznaczyć przede wszystkim na energetykę jądrową i modernizację istniejących elektrowni. Choć przedstawiciele rządu w wielu wypowiedziach medialnych podkreślają, że Polska potrzebuje pieniędzy na sprawiedliwą transformację, nie znajduje to jednak odzwierciedlenia w rządowych planach wydatkowania unijnych pieniędzy. W już zarysowanych założeniach wykorzystania wspomnianych funduszy o sprawiedliwej transformacji dla regionów górniczych nie ma wzmianki.

20 sierpnia 2019 roku zakończyły się konsultacje społeczne Założeń Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027. Umowa ta wskazuje, na jakie cele mają być przeznaczone pieniądze z funduszy: Rozwoju Regionalnego, Spójności i Społecznego. W chwili pisania tego tekstu we wspomnianych założeniach nie było zapisów o sprawiedliwej transformacji.

Należy przy tym pamiętać, że budżet UE jest jeden – jeśli powstanie Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej, to pieniądze do niego przekierowane uszczuplą pozostałe fundusze i w ostatecznym rozrachunku łączna suma dostępnych środków pozostanie niezmieniona. Niewątpliwy plus powstania unijnego funduszu dedykowanego sprawiedliwej transformacji byłby taki, że dzięki konkretnym celom, kryteriom i warunkom brzegowym projekty dotyczące sprawiedliwej transformacji nie musiałyby konkurować o pieniądze z innymi projektami, a regiony węglowe – z innymi regionami. Nie ma również przeszkód, aby rząd, nawet jeśli Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej nie zostanie utworzony, zajął się tą sprawą na szczeblu krajowym i stworzył ogólnokrajowy program operacyjny Sprawiedliwa Transformacja Regionów Górniczych.

Niezależnie od ostatecznych rozstrzygnięć pula środków na sprawiedliwą transformację w Polsce i jakość ich wydatkowania będzie zależała przede wszystkim od decyzji polskiego rządu. Zaś ostateczny kształt tych decyzji będzie w dużej mierze zależał od skuteczności nacisku interesariuszy z regionów węglowych. Oczywiście lepiej będzie, jeśli osobny Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej powstanie na szczeblu UE. Niemniej jeśli polski rząd nie będzie widział potrzeby utworzenia osobnego programu operacyjnego dla sprawiedliwej transformacji w Polsce, a jedynie np. dołoży te środki do Regionalnych Programów Operacyjnych województw mających regiony węglowe, wówczas zmniejszy szanse na jej faktyczne przeprowadzenie. Wynika to z faktu, że na poziomie krajowym sprawiedliwa transformacja, której rząd nie poświęci dedykowanego programu, nie będzie traktowana priorytetowo.

Z tych względów interesariusze, którym zależy na dobrej przyszłości regionów górniczych, nie powinni czekać, aż pieniądze na transformację pojawią się na poziomie ustaleń w Brukseli, ponieważ budżet dla Polski będzie stały niezależnie od tego, na jakie segmenty zostanie podzielony. Należy działać teraz, bo polski rząd już zagospodarowuje te fundusze i bynajmniej nie planuje przeznaczać ich na sprawiedliwą transformację.

Dlatego regionalni interesariusze powinni zaangażować się w te już toczące się na szczeblu polskim dyskusje o wydatkach z Funduszu Modernizacyjnego i funduszy strukturalnych, a także w debatę o definicji „sprawiedliwej transformacji”. W przeciwnym wypadku te pieniądze mogą niejako „przejść obok” regionów górniczych i zostać przeznaczone na inwestycje nie mające związku z ich sprawiedliwą transformacją.

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności
• Europejski Fundusz Społeczny
• Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji
• Służba ds. Wspierania Reform Strukturalnych (SRSS – Structural Reform Support Service)
• program LIFE
• program Horyzont 2020
• różne programy wsparcia technicznego.

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności
• Europejski Fundusz Społeczny
• Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji (nowy cel: transformacja niskoemisyjna)
• Narzędzie Realizacji Reform
• program LIFE (w tym podprogram dotyczący energii)
• program Horyzont Europa
• Fundusz Modernizacyjny (EU ETS)
• Fundusz Innowacji (EU ETS)
• Fundusz Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej (?).