O transformacji mówi się od niedawna coraz więcej. Jedni upatrują w niej szansę na rozwój, inni na przejście w nową rzeczywistość technologiczną, a dla jeszcze innych grup myśl o niej powoduje spory niepokój. Tylko czy wszyscy mówimy o tym samym? Warto znać definicję obu tych pojęć, aby dobrze zrozumieć ich istotę i unikać błędów (słyszałam już nawet o “sprawiedliwej transformacji energetycznej”! A dlaczego nie Sprawiedliwej Transformacji?).
Rozwój nowych technologii, troska o zasoby naszej planety i zwykła ekonomia popycha nas, konsumentów, do coraz bardziej śmiałego zainteresowania się rozwiązaniami związanymi z OZE (odnawialnymi źródłami energii). Panele fotowoltaiczne, pompy ciepła i inne nowoczesne systemy pozwalają nam na obniżanie naszych rachunków i uniezależnienie się od źródeł kopalnych. Poprawiamy nasze powietrze, a do inwestycji w te technologie skłaniają nas kolejne programy wsparcia, w tym rządowe i gminne dopłaty do wymiany źródeł ciepła.
Czeka nas zmiana
“Transformacja” sposobu myślenia o tym, skąd weźmiemy prąd w gniazdku i jakim sposobem ogrzejemy się w zimowe wieczory. Ta transformacja będzie globalna, dotyczyć będzie każdego miejsca na Ziemi, i nadejdzie prędzej czy później, niezależnie od nas. Wielu ekspertów wskazuje, że zadzieje się ona praktycznie sama, za sprawą rynku. Już dzisiaj tego typu technologie są łatwo dostępne nawet w sieciowych supermarketach.
Taką transformacją zainteresowane są chociażby miasta, które nie tylko chcą dbać o poprawę jakości powietrza, ale także o budżet. Powstają już pierwsze miejskie klastry energetyczne, które integrują produkcję energii z paneli PV, na przykład z elektrycznym taborem miejskich autobusów. Jednym z lepszych przykładów dojrzałego systemu klastra energetycznego w Polsce jest Ostrów Wielkopolski. Dla miast, dążących do samowystarczalności energetycznej powstaje między innymi podręcznik “Zielony renesans. Samorządowy podręcznik transformacji” przygotowany przez Stowarzyszenie Energia Miast we współpracy z Fundacja Instrat.
Sprawiedliwa Transformacja
Są jednak regiony, w których zwykła transformacja energetyczna to za mało. Są to właśnie regiony związane z produkcją energii z zasobów naturalnych, tzw. regiony górnicze. To tam, energetyka to coś więcej niż prąd w gniazdku. To praca, życie, kultura, dziedzictwo. Takim regionem jest na przykład Wielkopolska Wschodnia, Miasto Konin i okolice, które dzięki wydobyciu węgla brunatnego i produkcji energii elektrycznej w kilkadziesiąt lat urosły z niewielkiej, kilkunastotysięcznej miejscowości w duże miasto przemysłowe, które dało zatrudnienie nie tylko okolicznym mieszkańcom, ale także przyjezdnym z całego kraju.
W takich miejscach jak Wielkopolska Wschodnia, zwykłe zastąpienie źródeł produkcji energii nowymi technologiami nie będzie transformacją, jakiej region oczekuje. Dla takiego regionu transformacja to powód do obaw – o pracę, o przyszłość, o warunki życia. Transformacja dla regionów górniczych oznacza koniec tego co znane, co uznawane przez wiele lat za dobro narodowe. Brzmi jak ogromne wyzwanie i właśnie dlatego potrzebujemy Sprawiedliwej Transformacji.
Opracowana przez związki pracownicze idea Sprawiedliwej Transformacji mówi o postawieniu ludzi na pierwszym planie. Wszelkie działania transformacyjne, aby były sprawiedliwe muszą brać pod uwagę zdanie i interes mieszkańców i pracowników branży. W pierwszej kolejności to pracownicy i mieszkańcy regionu muszą poczuć się bezpieczni i gotowi na zmianę.
Sprawiedliwa Transformacja przestrzega przed zamykaniem zakładów pracy bez planów społecznych, programów przekwalifikowania, szukania alternatywnego zatrudnienia.
Transformacja to najwyższy czas na to, aby zdać sobie sprawę z zagrożeń wynikających z monokultury gospodarczej i dążyć do jej zróżnicowania. Jest to też dobry (i ostatni) moment na to, aby rozwijać inne istniejące i nowe gałęzie gospodarki lokalnej, tworząc nowe, wysokopłatne miejsca pracy. Sprawiedliwość, którą należy zapewnić w takiej transformacji dotyczyć więc musi także jak najlepszych starań w utrzymaniu poziomu płac i świadczeń dla pracowników.
Sprawiedliwa Transformacja w końcu to zbiór dobrych praktyk, wskazówek i pomysłów na to, jak przejść przez kryzys możliwie korzystnie, bez narażania regionu na zapaść.
Doskonałym dokumentem, który zbiera te wskazówki jest “Guidelines for a just transition towards environmentally sustainable economies and societes for all” przygotowany w 2015 roku przez Międzynarodową Organizację Pracy (International Labour Organization) i którego oficjalne tłumaczenie zaczęłam niedawno przygotowywać (pod roboczą nazwą “Wytyczne dotyczące Sprawiedliwej Transformacji w kierunku zrównoważonej środowiskowo gospodarki i włączenia społecznego”).
To, że transformacja nas czeka, jest już praktycznie pewne. Od konsumentów zależeć będą losy transformacji energetycznej, a od mądrych rządzących Sprawiedliwa Transformacja.
Ja natomiast pozostaję do dyspozycji w kwestii dzielenia się wiedzą i przykładami z kraju, Europy i świata, bo dla mnie transformacja to przede wszystkim moje wielkie zainteresowanie!
Autorka: Agata Kuźmińska
Tekst pochodzi z: Transformacja Wielkopolski Wschodniej