Platforma na rzecz Regionów Górniczych w Procesie Transformacji

Jest inicjatywą Komisji Europejskiej mająca na celu wsparcie tych regionów UE, których gospodarka w znacznym stopniu zależna jest od przemysłu opartego na węglu kamiennym i brunatnym. Celem platformy jest ułatwienie procesu energetycznej i ekonomicznej transformacji tych regionów w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Platforma jest miejscem rozwijania – we współpracy z ekspertami – regionalnych strategii i projektów transformacji energetycznej, a także wymiany wiedzy i dobrych praktyk, jak również rzecznictwa dla interesariuszy zaangażowanych w proces.

Platforma Węglowa – Platform on Coal Regions in Transition – bo tak potocznie inicjatywę nazywają sami interesariusze, została powołana przez Komisję Europejską w grudniu 2017 r. Początkowo w grupie było 5 regionów pilotażowych (w tym województwo śląskie). Z każdym spotkaniem dołączały kolejne spośród 41 regionów węglowych znajdujących się na terenie 12 krajów UE.

Obecnie w działaniach platformy biorą udział następujące regiony:

• województwo śląskie (Polska),
• Macedonia Zachodnia (Grecja),
• kraj trenczyński (Słowacja),
• kraj morawsko-śląski, kraj ustecki i kraj karlowarski (Czechy),
• Dolina Jiu (Rumunia),
• Asturia, Aragonia, Kastylia i León oraz Kastylia-La Mancha (Hiszpania),
• Brandenburgia, Saksonia i Saksonia-Anhalt (Niemcy),
• Savinjsko-Šaleška i Zasavje (Słowenia),
• Wielkopolska i Dolny Śląsk (oficjalnie przystąpiły do regionów pilotażowych 28 marca 2019 r. Regiony te dostrzegły w unijnej inicjatywie szansę na łatwiejszy dostęp do funduszy na transformację).

Od początku trwania inicjatywy do końca 2019 r. odbędzie się łącznie sześć spotkań grup roboczych w Brukseli i dwa spotkania o charakterze dialogu politycznego (Annual Political Dialogue). Pierwsze z nich miało miejsce w Katowicach w listopadzie 2018 r., tuż przed COP24, a kolejne odbędzie się w Görlitz w Niemczech w dniach 15-16 listopada 2019 r.

Województwo śląskie

bierze udział w Platformie Węglowej od początku jej istnienia. Region i rząd zgłosili 19 projektów, z czego do realizacji w ramach inicjatywy skierowano sześć  dotyczących głównie poprawy jakości życia i stanu środowiska w regionie. Trwają prace nad kolejnymi projektami, przewidującymi między innymi rekultywację zdegradowanych terenów pogórniczych. W marcu 2019 r. powstał „Zespół regionalny dla Inicjatywy regionów górniczych” powołany przez marszałka woj. śląskiego. Priorytetem zespołu są działania na rzecz włączenia nowych projektów, w tym oddolnych, do planu działań transformacyjnych oraz zacieśnienie współpracy z innymi regionami.

Wielkopolska i Dolny Śląsk

dołączyły do Platformy w marcu 2018 r. Wielkopolska od razu zaprezentowała ambitny zestaw projektów nakierowanych na rozwój odnawialnych źródeł energii. Dzięki tym działaniom region zamierza stworzyć nowe miejsca pracy i zachować energetyczny charakter swojej gospodarki, pomimo odchodzenia od wydobycia węgla brunatnego. Region może się również poszczycić przyjęciem partycypacyjnej formuły prac w ramach Platformy, angażującej organizacje społeczne, lokalne samorządy i biznes.

Zadaniem Platformy Węglowej, jak wskazuje jej nazwa, jest stworzenie przestrzeni wymiany dobrych praktyk, wspólnego wypracowywania rozwiązań i dzielenia się wiedzą. Temu mają służyć spotkania grup roboczych organizowane średnio trzy razy w roku oraz coroczny dialog polityczny na wysokim szczeblu. Spotkania są podzielone na część plenarną oraz dyskusje w mniejszych grupach tematycznych.

Głównymi filarami działania Platformy są:

1. wzmacnianie potencjału transformacyjnego – zapewnienie doradztwa i wsparcia technicznego odpowiadającego potrzebom regionów w trzech obszarach: strategie i zarządzanie, identyfikacja projektów, przygotowanie i rozwijanie projektów;
2. opracowanie materiałów pomocniczych – dostarczanie zestawów narzędzi, wytycznych i raportów obejmujących kluczowe kwestie związane z transformacją regionów górniczych w Europie, takie jak: zarządzanie procesem przemian, rekultywacja środowiska, zatrudnienie, finansowanie, czyste powietrze i czyste technologie;
3. łączenie wszystkich zainteresowanych stron – tworzenie przestrzeni dialogu między regionami i szerszą społecznością interesariuszy, szerzenie dobrych praktyk i współpracy, organizacja wydarzeń politycznych na wysokim szczeblu.

Filary działania są realizowane za pośrednictwem:

• platformy interesariuszy (Multi-Stakeholder Platform) – są to przede wszystkim otwarte spotkania tematycznych grup roboczych w Brukseli, które mają na celu wymianę wiedzy i doświadczeń oraz budowanie przestrzeni do współpracy między regionami i społecznością interesariuszy.
• operacyjnych zespołów krajowych (Country Teams) – są to zamknięte spotkania przedstawicieli i ekspertów Komisji Europejskiej oraz interesariuszy z konkretnego regionu: władz regionalnych i krajowych oraz organizacji pozarządowych, którzy wspólnie pracują nad strategiami transformacji dla regionu i/lub przygotowaniem projektów. Zespoły krajowe powołane zostały dla: Słowacji, Polski, Grecji, Czech, Niemiec, Rumunii, Hiszpanii, Słowenii.

Obecnie głównym zadaniem Platformy jest pomoc techniczna dla regionów. Komisja Europejska doradza w doborze projektów z największym potencjałem transformacyjnym. Jest to tzw. priorytetyzacja projektów i wsparcie w procesie ich „dojrzewania”. Rekomendacje Komisji dotyczą kształtu projektów i ich zawartości merytorycznej – dużą rolę odgrywają tutaj program JASPERS (Joint Assistance to Support Projects in European Regions – Wspólna Inicjatywa Wsparcia Projektów w Regionach Europejskich) oraz SRSS (Structural Reform Support Service – Służba ds. Wspierania Reform Strukturalnych). Eksperci doradzają również, z jakich funduszy projekty mogą być sfinansowane.

Jeszcze w 2019 r. na drodze otwartego naboru wniosków o wsparcie techniczne START (Secretariat Technical Assistance to Regions in Transition) zostanie wybranych około sześciu regionów, które otrzymają dedykowaną pomoc w trzech możliwych ścieżkach:

1. Przygotowania strategii transformacji oraz zarządzania i współzarządzania nią w drodze procesu partycypacyjnego (transition strategies & governance);
2. Identyfikacji projektów priorytetowych, czyli tych, które mają największy potencjał transformacyjny;
3. Projektowania i rozwijania projektów priorytetowych, w tym odpowiednich strategii ich

Współpraca ma na celu wypełnienie luk związanych z udzielonym do tej pory wsparciem, które nie zaspokajało wszystkich potrzeb regionów. Eksperci Komisji przeznaczą około 100 godzin roboczych na każdy z wybranych regionów. Regiony muszą posiłkować się własnymi środkami, bo zasobem Komisji jest głównie „szyty na miarę” i dostosowany do specyfiki regionu wkład ekspercki oraz wkład w rozwój kapitału ludzkiego, które pomogą podjąć praktyczne działania w dwóch głównych obszarach: dywersyfikacji ekonomicznej oraz dekarbonizacji.

Wsparcie może dotyczyć konkretnego obszaru interwencji:

• sprawiedliwej transformacji w stronę czystych technologii, rozumianej jako transformacja systemu energetycznego i rozwój alternatywnych źródeł energii;
• rekultywacji terenów zdegradowanych przez działalność górniczą;
• działań na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy,
• zapewnienia spójności społecznej i zabezpieczeń społecznych,
• dbałości o dziedzictwo i kulturę regionu,
• wsparcia mobilności społecznej.

Przykładem kraju, który ma już przygotowaną strategię dla swoich regionów górniczych, są Czechy, gdzie działa program RE:START.