W Turowie (niestety) bez zmian, nadmiar inwestycji ogólnorozwojowych, a brak tych związanych ściśle ze sprawiedliwą transformacją – tak Komisja Europejska ocenia stan Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji regionu zgorzeleckiego. Komisja przekazała listę uwag do Urzędu Marszałkowskiego woj. dolnośląskiego. Dla innych regionów węglowych ocena ta może być podstawą do poprawy ich własnych planów. 

Komisja niestety nie dostrzegła żadnych działań transformacyjnych w regionie Turowa. Jako główne uzasadnienie KE podaje planowaną, długą eksploatację węgla – do 2044 roku. KE nie widzi również uzasadnienia dla uwzględnienia powiatu kamiennogórskiego w TPST subregionu wałbrzyskiego, ze względu na zbyt małą ilość informacji nt. jego powiązań z Dolnośląskim Zagłębiem Węglowym.

Zdaniem Komisji zasadnym nie jest również wsparcie z funduszu infrastruktury dla szkół podstawowych i średnich, które nie są szkołami zawodowymi. KE zwraca natomiast uwagę na  konieczność inwestowania w działania mające na celu złagodzenie skutków transformacji. Komisja zaleca usunięcie z planu obszarów, które nie odnoszą się do realizacji tego celu: infrastruktury kolejowej, rewitalizacji obszarów miejskich i uzdrowiskowych, turystyki, infrastruktury gazowej, produkcji żywności, usług doradczych dla firm w zakresie audytów energetycznych i technologicznych czy zaopatrzenia w wodę.

W części, w której opisuje się cele programu sprawiedliwej transformacji, brakuje celów zakładanych na 2030 rok, który jest perspektywą realizacji działań w ramach TPST. Brakuje informacji nt. wzrostu udziału energii z OZE do tegoż roku, wzrostu efektywności energetycznej oraz nie ma planu prac adaptacyjnych i łagodzących zmiany klimatu na terenach zdegradowanych po działalności górniczej. Brakuje również jakichkolwiek wskaźników umożliwiających monitorowanie realizacji działań. Przy pisaniu planu pominięto też wskaźnik związany z redukcją emisji gazów cieplarnianych.

W uwagach poświęcono również miejsce ciepłownictwu. Wsparcie z FST dla inwestycji w tym sektorze jest ograniczone i dotyczy tylko finansowania produkcji ciepła z OZE. Jeśli natomiast chodzi o transport, to z FST nie będzie finansowany transport kolejowy, ponieważ nie jest on lokalnym środkiem lokomocji.

W uwagach dotyczących stricte TPST subregionu wałbrzyskiego, Komisja Europejska wskazuje, że ambitne plany tego regionu zakładające zakończenie spalania węgla w ciepłownictwie i energetyce do 2030 roku oraz neutralność klimatyczną do roku 2040, nie znajdują odzwierciedlenia w działaniach, w ramach Terytorialnego Planu. Poziom ambicji powinien również znaleźć odzwierciedlenie w przeznaczeniu środków z FST na konkretne działania skoncentrowane na redukcji gazów cieplarnianych i wycofywaniu węgla z produkcji ciepła.

Dodatkowo w uwagach znalazła się kwestia koncesji na wydobycie węgla koksowego w Radkowie. Według Komisji plan powinien zawierać aktualizację stanu nowej koncesji udzielonej tamtejszej kopalni. Instytucja Zarządzająca powinna wskazać w TPST postępy w działaniach na rzecz cofnięcia koncesji i zapewnić, że kopalnia węgla w Radkowie nie zostanie otwarta. Przyznanie koncesji na wydobycie węgla oznaczałoby, że region ten nie powinien mieć dostępu do FST.

W planie brakuje też informacji o konkretnej liczbie osób wymagających podniesienia kwalifikacji i przekwalifikowania wraz z informacjami o odpowiednich umiejętnościach potrzebnych na rynku pracy subregionu w czasie trwania procesu transformacji.

Nie wykazano również w jaki sposób zasada „zanieczyszczający płaci” będzie stosowana i monitorowana w odniesieniu do operacji dotyczących remediacji i rewitalizacji terenów pokopalnianych. Plan nie uwzględnia tej zasady, podczas gdy proces rekultywacji 400 ha zdegradowanych gruntów i oraz wód podziemnych będzie stanowił duże obciążenie dla gmin. W planie należy jasno zaznaczyć, że działania, które powinny być opłacane przez zanieczyszczających, nie są pokrywane ze środków z FST ani przez władze lokalne.

Na sam koniec Komisja Europejska zauważyła, że TPST powinno być zaprojektowane, monitorowane i oceniane zgodnie z zasadą partnerstwa, angażując wszystkich interesariuszy w otwarty proces, zwłaszcza na poziomie lokalnym. Należy wzmocnić rolę wałbrzyskich interesariuszy w procesie wdrażania TPST. Kryteria oceny projektów powinny być im przedstawianie, wyjaśnianie i z nimi konsultowanie. Szerokie grono zainteresowanych stron powinno być z odpowiednim wyprzedzeniem informowane o rozpoczęciu składania wniosków projektowych.

Powyższe uwagi można w zasadzie zastosować do Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji z pozostałych regionów węglowych. Plany powinny zawierać wszystkie informacje, które KE wskazuje w uwagach dla woj. dolnośląskiego.

Na plus w przypadku regionu wałbrzyskiego należy zapisać natomiast szybki i transparentny proces informowania grupy roboczej ds. FST o uwagach od Komisji Europejskiej przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego.

Województwo dolnośląskie otrzymało uwagi od Komisji Europejskiej odnośnie programu „Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021–2027”, którego częścią jest program dotyczący Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). Urząd Marszałkowski woj. dolnośląskiego przesłał grupie roboczej ds. FST uwagi KE dotyczące programu sprawiedliwej transformacji oraz Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji (TPST). Sprawny obrót informacji między poszczególnymi instytucjami daje szanse na szybkie zaadresowanie wszystkich problemów, poprawę planu i rychłe uzyskanie środków z FST.

Alina Pogoda, Polska Zielona Sieć