Wbrew regułom sztuki narracyjnej od razu zdradzimy finał: tajemnica trzech filarów została rozwiązana. Jak, zapytacie? Wszystko dzięki inicjatywie JASPERS, która pomaga obywatelom Unii w przygotowaniu projektów do ubiegania się o fundusze unijne.

Napisanie dobrego projektu to nie zawsze łatwa sprawa. Biurokratyczny język bywa tajemniczy i często nieintuicyjny. Dlatego JASPERS przygotował dokument, dzięki któremu gminy, przedsiębiorcy i wszyscy zainteresowani będą mogli z łatwością przyporządkować swoje projekty do trzech filarów Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji (MST).

Dokument zawiera opis filaru I (Funduszu Sprawiedliwej Transformacji), filaru II (program Invest EU) oraz filaru III (instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego – IPSP) oraz  przykłady sektorów i obszarów, które kwalifikują się do poszczególnych filarów. To opracowanie jest dobrą wskazówką dla gmin i przedsiębiorców oraz instytucji zarządzających procesem, z którego filaru MST należy skorzystać przy składaniu odpowiednich projektów.

I filar w postaci Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) przyznawany jest w formie dotacji. Rolą FST jest stworzenie regionom i ich mieszkańcom możliwości łagodzenia skutków przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu w wymiarze społecznym, gospodarczym i ekologicznym oraz w wymiarze zatrudnienia. Warunkiem koniecznym do skorzystania ze środków FST jest opracowanie Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji (TPST). W TPST należy szczegółowo opisać rodzaj przewidywanych operacji oraz ich spodziewany wkład w łagodzenie skutków transformacji.

Przykłady kwalifikujących się sektorów i obszarów:

Transformacja gospodarcza

• Inwestycje produkcyjne w małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP)
• Inwestycje produkcyjne w podmioty inne niż MŚP (pod pewnymi warunkami)
• Tworzenie przedsiębiorstw
• Badania naukowe i innowacje, cyfryzacja
• Gospodarka o obiegu zamkniętym
• Inteligentna mobilność zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju

Transformacja społeczna

• Zmiana i podnoszenie kwalifikacji, szkolenia, kształcenie
• Pomoc dla osób poszukujących pracy i włączenie takich osób
• Placówki opieki dla dzieci i osób starszych

Transformacja przestrzenna i środowiskowa

• Rewitalizacja i dekontaminacja terenów zdegradowanych

Transformacja energetyczna

• EE (efektywność energetyczna)
• OZE
• SC (system ciepłowniczy)
• Czysta energia
• W sektorach objętych systemem ETS: biogaz, wodór, elektryfikacja pieców, CCS w przemyśle

Z kolei drugi filar, czyli program InvestEU, to unijna gwarancja udzielana firmom prywatnym w celu pokrycia ryzyka związanego z pozyskaniem pożyczek czy kredytów. W ramach II filaru istnieje możliwość uwzględnienia projektów zlokalizowanych na innych terytoriach niż tych objętych FST, pod warunkiem że będą one przynosić korzyści kwalifikującym się regionom. Przykładem mogą tu być projekty infrastrukturalne, które zwiększają jakość sieci połączeń komunikacyjnych w regionach objętych FST. 

Ani w ramach programu InvestEU, ani w ramach systemu ST nie dokonano żadnych alokacji na rzecz konkretnych krajów. Projekty będą rozpatrywane według kolejności zgłoszeń. Warto podkreślić, że paliwa kopalne są wyłączone ze wsparcia w ramach filarów I i III. Filar II oferuje pewną elastyczność, ale w jego ramach również obowiązuje dosyć restrykcyjna, antyemisyjna polityka sektorowa Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Ostatecznie może okazać się, że w obszarze infrastruktury gazowej, kryteria kwalifikowalności spełnią jedynie projekty związane z zielonymi technologiami gazowymi, małe kotły gazowe w gospodarstwach domowych i MŚP oraz systemy wysokosprawnej kogeneracji.

Przykłady kwalifikujących się sektorów i obszarów

• Inwestycje realizowane przez towarzystwa budownictwa społecznego, uczelnie, szpitale, przedsiębiorstwa komunalne oraz przedsiębiorstwa publiczne i prywatne
• Niektóre projekty związane z paliwami kopalnymi, na przykład w zakresie infrastruktury gazowej, zapobiegania zanieczyszczeniom oraz wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (pod pewnymi warunkami)
• Niektóre projekty związane z gospodarowaniem odpadami, np. spalarnie i składowiska (pod pewnymi warunkami)
• Projekty w sektorze nieruchomości mające wymiar związany z efektywnością energetyczną lub mieszkalnictwem socjalnym
• Projekty międzyregionalne

Trzecim filarem MST jest instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego (IPSP) realizowany przez Europejski Bank Inwestycyjny. Instrument ten będzie się skupiał na wspieraniu inwestycji w sektorze publicznym, które w mierzalny sposób przyczyniają się do rozwiązywania problemów związanych transformacją. Alokacje na rzecz poszczególnych krajów będą dostępne tylko do 2025 roku, w związku z czym konieczne jest podjęcie należytych starań w celu terminowego zaalokowania tych środków. Instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego będzie wygodnym narzędziem do finansowania różnego rodzaju inwestycji komunalnych. Ze środków IPSP będzie można finansować inwestycje, które nie będą kwalifikować się do wsparcia w ramach filaru I, a zwłaszcza inwestycje sektora publicznego, które nie zostały wymienione wprost w rozporządzeniu dotyczącym FST.

Przykłady kwalifikujących się sektorów i obszarów

• Inwestycje realizowane przez organy samorządu terytorialnego i podmioty sektora publicznego oraz podmioty prawa prywatnego, realizujące misję publiczną w sektorach, które nie zostały wprost wymienione jako kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach filaru I: opieka zdrowotna, turystyka, sport, kultura, dziedzictwo, drogi, mieszkalnictwo komunalne, budynki publiczne, rewitalizacja obszarów miejskich, gospodarka wodno-kanalizacyjna oraz niektóre projekty w dziedzinie gospodarowania odpadami
• Inwestycje realizowane przez organy samorządu terytorialnego i podmioty sektora publicznego oraz podmioty prawa prywatnego realizujące misję publiczną w sektorach, które zostały wprost wymienione jako kwalifikujące się do objęcia wsparciem w ramach filaru I: B+R, czysta energia, OZE, EE, SC, mobilność zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju, cyfryzacja, rewitalizacja i dekontaminacja terenów zdegradowanych, gospodarka o obiegu zamkniętym, podnoszenie kwalifikacji, zmiana kwalifikacji, pomoc dla pracowników i osób poszukujących pracy oraz włączenie takich osób, placówki opieki dla dzieci i osób starszych
• Projekty międzyregionalne

Zrozumienie różnicy pomiędzy trzema filarami MST jest kluczowe. Ważnym jest, aby duże przedsiębiorstwa nie wyczerpywały formy dotacji z FST, których bardziej potrzebują gminy oraz sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Stąd też powstał cały Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji, aby sprawiedliwie podzielić dostępne środki pomiędzy beneficjentów o różnych zasobach finansowych.

Szczegółowy dokument można pobrać tutaj.

Alina Pogoda