Kraje Unii Europejskiej opracowują obecnie dla swoich regionów węglowych tzw. Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji. Są one warunkiem uzyskania dostępu do Funduszu Sprawiedliwej Transformacji o wartości 17,5 mld EUR. Bankwatch Network, sieć organizacji pozarządowych, do której przynależy Polska Zielona Sieć, wydaje okresowe oceny tego, jak kraje Europy Środkowo-Wschodniej radzą sobie w tym procesie.

Zachęcamy do zapoznania się z trzecią z serii aktualizacji dotyczących procesu przygotowania Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji w siedmiu krajach Europy Środkowo-Wschodniej: Bułgarii, Republice Czeskiej, Estonii, Węgrzech, Rumunii, Słowacji oraz Polsce. W raporcie przeanalizowano obecny stan Planów w dwóch kluczowych kwestiach: ich zgodności z unijną zasadą partnerstwa, która wymaga udziału zainteresowanych stron na wszystkich etapach planowania i dystrybucji funduszy unijnych, oraz zobowiązań krajów w zakresie dekarbonizacji i transformacji energetycznej. 

Raport w języku angielskim znajduje się tutaj

W raporcie przedstawiono również zalecenia, w jaki sposób Komisja Europejska i rządy krajowe mogą usprawnić proces w nadchodzących miesiącach, w miarę finalizowania pracy nad Planami. Przedstawiono też argumenty za podjęciem przez Komisję Europejską natychmiastowych działań w celu wywarcia presji na rządy krajowe, aby przestrzegały zasady partnerstwa i celów klimatycznych UE.

Z raportu wynika, że zaangażowanie społeczne w proces nadal jest za małe, a rządy wykazują niewystarczającą ambicję w zakresie celów klimatycznych.

Udział społeczny

W Polsce zainteresowanie tematem wzrasta, ale nadal nie ma powszechnego zaangażowania, z wyjątkiem Wielkopolski Wschodniej, gdzie szerokie grono interesariuszy jest włączone w proces sprawiedliwej transformacji od samego początku. W przypadku Słowacji proces przebiegł zgodnie z założonymi etapami i terminami, a od maja 2021 w proces jest zaangażowana również młodzież.

W Bułgarii nadal nie ma znaczącego zaangażowania ze strony lokalnej ludności i obserwuje się niewystarczający przepływ informacji. W Czechach udział społeczności lokalnych i zrozumienie procesu jest słabe, informacje nie są aktywnie przekazywane zainteresowanym grupom, a w procesie planowania dominują duże podmioty. Podobna sytuacja ma miejsce w Estonii. Na Węgrzech, w których proces był wcześniej całkowicie zamknięty dla zwykłych obywateli, sytuacja uległa poprawie i głos niektórych organizacji pozarządowych jest obecnie bardziej słyszalny. Społeczności lokalne jednak nadal pozostają poza procesem. W Rumunii udział społeczności lokalnych nie jest zapewniony.

Odejście od węgla

Kraje regionu zaczynają ustalać daty wycofywania się z węgla, choć nie wszystkie. Bułgaria i Czechy nie ogłosiły jeszcze ostatecznej daty. Rumunia ogłosiła, że 2032 r. będzie datą zakończenia wykorzystywania węgla kamiennego, ale i tak gospodarka jest zależna od węgla brunatnego. Słowacja zakończy dotowanie węgla w 2023 r. Węgry chcą wycofać węgiel z produkcji energii do 2030 r. Estonia chce całkowicie zakończyć wydobycie ropy łupkowej do 2040 r. Polski rząd chce poczekać z wycofaniem węgla aż do 2049 r., choć np. Wielkopolska Wschodnia zadeklarowała 2030 rok jako własną regionalną datę wycofania węgla w produkcji energii. Ustalenie daty wycofania węgla z krajowych gospodarek nie jest wymogiem dla Planów Terytorialnych, natomiast Bankwatch mocno podkreśla potrzebę posiadania daty uzgodnionej przez wszystkich interesariuszy, ponieważ planowanie procesu sprawiedliwej transformacji bez tego punktu orientacyjnego jest bardzo trudne.

Plany Terytorialne muszą także zawierać jasne szacunki, w jaki sposób działania przyczynią się do redukcji emisji dwutlenku węgla, z uwzględnieniem unijnego celu 55% redukcji GHG do 2030 r. Bankwatch zauważa, że wielu rządom w regionie nadal brakuje ambicji, jeśli chodzi zobowiązanie do odejścia od węgla i transformacji gospodarek. Przekwalifikowanie pracowników, dywersyfikacja lokalnego środowiska biznesowego, transformacja energetyczna to wielkie wyzwania, którymi należy się zająć jak najszybciej, aby zapewnić właściwe wykorzystanie dostępnych środków z UE i stworzyć nowe kierunki rozwoju dla społeczności lokalnych. 

Emilia Ślimko

Fot. Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w Wielkopolsce Wschodniej, autor fotografii: Adam Jaroński