14 października organizacja CEE Bankwatch Network opublikowała podsumowanie dotychczasowych prac nad Terytorialnymi Planami Sprawiedliwej Transformacji (TPST) w siedmiu krajach europejskich: Bułgarii, Czechach, Estonii, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgrzech. Plany te są przepustką do uzyskania wsparcia z europejskiego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST).
Wysokość FST wynosi obecnie 17,5 mld euro i będzie ona jeszcze negocjowana w tzw. trilogach, czyli w rozmowach między Komisją, Radą i Parlamentem Europejskim, do końca tego roku. Tymczasem w państwach członkowskich objętych wsparciem z Funduszu proces przygotowywania Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji postępuje.
Komisja Europejska w maju zapowiedziała zapewnienie technicznego wsparcia w tworzeniu TPST, jednak proces wyboru instytucji mającej pełnić tę funkcję wciąż się nie rozpoczął. Pomimo tego regiony górnicze wzięły sprawy w swoje ręce i same rozpoczęły planowanie i procesy konsultacyjne. Są one jednak chaotyczne, niejasne dla wielu zaangażowanych w nie osób i niedostępne dla kluczowych grup reprezentujących region.
Komisja Europejska zamierza powołać i opłacić konsultanta zewnętrznego do pomocy przy tworzeniu Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji po zebraniu niezbędnego wkładu wypracowanego w regionalnych grupach roboczych. Tak właśnie się stało na Słowacji w regionie Górnej Nitry, gdzie firma PWC napisała Plan Działania, który będzie bazą do TPST. Na razie nie wiadomo kiedy konsultanci zaczną pracę w pozostałych europejskich regionach górniczych.
W Polsce, poza trzema regionami, które otrzymają wsparcie techniczne z Komisji Europejskiej – Śląska, Wielkopolski Wschodniej i regionu wałbrzyskiego – rząd zapowiedział dodatkowe sfinansowanie pomocy konsultacyjnej dla pozostałych regionów węglowych: Bełchatowa, woj. małopolskiego i woj. lubelskiego. Ponadto Ministerstwo Klimatu pracuje nad stworzeniem Krajowego Planu Sprawiedliwej Transformacji, który ma być bazą dla TPST. Wciąż wydaje się być nierozstrzygnięta kwestia zarządzania Funduszem Sprawiedliwej Transformacji. Rząd chce trzymać pieczę nad rozdysponowywaniem pieniędzy z FST, podczas gdy regiony wolą zarządzać swoimi przydziałami we własnym zakresie.
Estoński region Virumaa, gdzie prowadzona jest eksploatacja łupków bitumicznych, zrezygnował ze wsparcia konsultanta zewnętrznego, tłumacząc to zaawansowanymi pracami prowadzonymi przez lokalnych urzędników specjalnie przeszkolonych w zakresie deliberacyjnego procesu współpracy. Stworzono ogólnodostępny formularz z pytaniem o pomysły na transformację regionu, dzięki któremu otrzymano 1600 odpowiedzi od mieszkańców i organizacji pozarządowych.
W Rumunii rząd zakontraktował firmę PWC, która ma przygotować strategię regionu Jiu Valley, by stał się on przykładem dobrych praktyk w procesie sprawiedliwej transformacji. Lokalni aktywiści z Jiu Valley zaangażowali się w tworzenie strategii dla regionu, a ich zdanie będzie odzwierciedlone w oficjalnym dokumencie.
Rząd w Bułgarii ogłosił rozpoczęcie prac nad TPST, jednak nie jest jasne jakie dokładnie struktury są w nie zaangażowane. Wiadomo natomiast, że reprezentanci regionów są wykluczeni z tego procesu.
W czeskiej grupie roboczej koordynującej tworzenie TPST biorą udział reprezentanci ministerstw oraz urzędnicy z regionów węglowych. Brak jasności natomiast na temat tego, czy i w jaki sposób będzie brany pod uwagę wkład ze strony lokalnego biznesu czy organizacji społecznych.
Na Węgrzech ministerstwo odpowiedzialne za sprawiedliwą transformację zapowiedziało zorganizowanie szerokich konsultacji ze wszystkimi zainteresowanymi organizacjami reprezentującymi społeczność regionów górniczych, jednak nie zostały one jak dotychczas powiadomione o ich przebiegu i zakresie.
Sukces TPST zależy m.in. od zaangażowania osób, na które najmocniej będą wpłyną działania wykonane w ramach transformacji regionu. Proces tworzenia planów w żadnym z opisanych w raporcie państw nie jest wystarczająco partycypacyjny. Priorytetem według Komisji Europejskiej ustanawiającej Fundusz Sprawiedliwej Transformacji jest udział społeczny, jednak brak konsultanta na etapie tworzenia TPST, który zatroszczyłby się o poprawny proces włączania wszystkich zainteresowanych, jest dosyć sporym uchybieniem, co może wpłynąć na niższą jakość końcową planów regionalnych. Postęp w pracach krajów europejskich opisywanych w raporcie nie jest jednakowy i aby z sukcesem zakończyć tworzenie przyszłości regionów górniczych w Europie, dostęp do informacji na temat TPST powinien być jawny, a wybór konsultanta standaryzującego cały proces musi mieć miejsce jak najszybciej.
Raport w języku angielskim można pobrać TUTAJ
Alina Pogoda